جنگ جمل

جنگ جمل بین چه کسانی بود

جنگ جمل اولین جنگ از جنگ های حضرت علی (علیه السلام) در زمان خلافت ایشان بود و بین سپاهیان امام علی (علیه السلام) و گروهی از مسلمانان به فرماندهی طلحه و زبیر و عایشه شکل گرفت

علت جنگ جمل

در زمان خلافت عثمان، طلحه و زبیر و عایشه که پیروان و ادامه دهندگان راه دو خلیفه اول و دوم بودند متوجه شدند که عثمان، از قریش فقط به امویان توجه می کند، بنابراین متحد شدند تا سهم خود را بستانند. البته میان طلحه و زبیر نیز اختلاف بود، اما موقتا با یکدیگر کنار آمدند.پس از کشته شدن عثمان،اینان مترصد بودند تا به قدرت رسند، اما این گونه نشد و قدرت به دست بنی هاشم افتاد.

آنها ابتدا از تقسیم قدرت سخن گفتند و پیشنهاد نمودند تا حکومت بصره،کوفه و یا شام به آنها سپرده شود. امام علی با زیرکی فرمود که در مدینه بیشتر بدانها نیاز دارد. آنان نیز نپذیرفتند و به بهانه عمره به مکه رفتند تا به عایشه بپیوندند. بدین ترتیب، آنها توانستند حرکت ابناء المهاجرین را علیه امام علی (علیه السلام) به راه اندازند.

نقش طلحه و زبیر در جنگ جمل

شگفت آنکه طلحه و زبیر که در کشتن عثمان بیشترین سهم را داشتند، علی(علیه السلام) را به قتل او متهم کردند و از سویی اعلام داشتند که به زور بیعت کرده اند. این دو اعلام داشتند که به دنبال حق و حقوق خلیفه مظلومی هستند که به ناحق کشته شده است.زبیر در کشاکش جنگ جمل به امام علی (علیه السلام) گفت:ما اهلیت تو را برای خلافت بیش از خود نمی دانیم.

نقش عایشه در جنگ جمل

زمانی که عایشه از طلحه و زبیر وظیفه خویش را پرسید ، بدو گفتند: تو به مردم بگو عثمان مظلومانه کشته شده و باید کار خلافت به شورای مسلمانان بازگردد؛ یعنی همان که عمر برای پس از خود ایجاد کرد.

عایشه زنی پر تکاپو بود و در طول سال‌های خلافت پدر(ابوبکر) جایگاه خوبی کسب کرده بود و اکنون در عرصه سیاست خواستار ایفای نقش جدی تری بود. وی در جریان شورش بر عثمان نیز نقش بسزایی داشت؛ چنان که منابع تاریخی به اندازه کافی گواه آن است.وی علی (علیه السلام) را، رقیب پدرش می دانست و از فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و فرزندانش نیز دل خوشی نداشت.او به قدرت گرفتن عبدالله بن زبیر،فرزند خواهرش نیز نظر داشت.

برخی دشمنی وی با امام علی(علیه السلام) را تا حد بغض فراتر برده و برای آن مصادیقی نیز برشمرده اند.مخالفت عایشه با دفن امام مجتبی (علیه السلام) در کنار پیامبر در منابع کهن آمده است. او گفت:چرا شما می خواهید کسی را در خانه ام دفن کنید که من او را دوست ندارم. زمانی که شنید مردم با علی (علیه السلام) بیعت کرده اند.

چنین گفت: یک شب عثمان ، با تمام عمر علی(علیه السلام) برابری می کند.

تلاش ام سلمه برای منصرف کردن عایشه از جنگ جمل

ام سلمه بسیار کوشید تا عایشه را از سفر به همراه طلحه و زبیر و ایجاد آشوب باز دارد. جالب اینکه عایشه از او خواسته بود تا همراه آنان به بصره برود.عایشه به ام سلمه گفت:عبدالله عامر به من گفته است در بصره صد هزار شمشیر آماده است. آیا تو برای اصلاح این کار همراه ما می آیی؟ ام سلمه نیز گفت: برای خون خواهی عثمان!؟

ام سلمه ادامه داد، تو خود شدید ترین افراد بر ضد وی بودی! آیا تو نبودی که او را نعثل نامیدی!؟ سپس برای عایشه قدری از فضایل حضرت علی (علیه السلام) را باز گفت و از او خواست تا با کسی که مهاجر و انصار با او بیعت کرده اند، مخالفت نورزد.

وی از جمله به این سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) اشاره کرد که فرمود: «علی ولی کل مومن و مومنه». عبدالله بن زبیر که نزدیک در ایستاده بود، گفت:ما چنین سخنی از آن حضرت نشنیدیم. ام سلمه گفت : اما خاله تو آن را شنیده  و همچنین این سخن را که پیامبر (صلی الله علیه و آله)  فرمود: «علی خلیفتی علیکم فی حیاتی و مماتی». سپس عایشه تاکید کرد که چنین گفته ای را شنیده است.

او کوشید تا حفصه را نیر همراه خود کند.حفصه نیز گفت: رای او رای عایشه است.بدین ترتیب، وی مصمم شد تا رهسپار بصره شود، اما عبدالله بن عمر او را از همراهی با اصحاب جمل بازداشت.

ماجرای جنگ جمل

مدینه در اختیار بنی هاشم بود و شورشیان نمی توانستند به این شهر بازگردند. از این سو، شام نیز در چنبره معاویه بود.

بنابراین برای شورشیان تنها عراق می ماند که باید زودتر بدانجا می رفتند تا این دیار غنی را در تصرف در آورند.شورشیان به بصره آمدند و عایشه نیز توانست مردم را قانع کند تا به طلحه و زبیر بپیوندند. مردم بصره تنها به خاطر عایشه اعلام کردند که از شورشیان دفاع خواهند کرد. زمانی که ناکثین به بصره آمدند،عثمان بن حنیف از طرف امام در بصره بود.

ابتدا قرار  آنان این بود که آرام باشند تا امام از راه برسد ، اما پیمان شکنی کردند و او را دستگیر و شهر را تصرف نمودند.عایشه از بصره به مردم مدینه و یمامه نامه هایی نوشت و آنان را برای حمایت از شورشیان جمل دعوت کرد.وی در پنجم ربیع الاول سال 36 هجری نامه ای دیگر به مدینه ارسال داشت و خبر پیروزی اولیه شورشیان در بصره را به آگاهی شان رساند.

با رسیدن این اخبار به مدینه امام سهل بن حنیف انصاری را به جای خود گمارد و به سرعت راهی عراق شد.بنا به گفته سعید بن جبیر، هشتصد نفر از انصار و چهارصد نفر از کسانی که در بیعت رضوان حضور داشتند، در جمل همراه امام علی (علیه السلام) بودند.

امام فرزندش حسن و عمار را به سوی کوفه فرستاد. این دو با وجود تلاش های ابوموسی اشعری توانستند نزدیک به ده هزار نفر از مردم این سامان را به سپاه امام برسانند. حجربن عدی که از پاکان و نیکان شهر کوفه بود، مردم را به حمایت از امام فراخواند و پس از آن بود که مردم مصمم شدند در هر شرایطی امام خویش را یاری دهند.البته بصریان نیز در حمایت از شورشیان متفق نبودند و حتی شماری از قبایل از آنان کناره گرفتند.

امام علی (علیه السلام) به هیچ روی مایل نبود جنگی برپا شود، از این رو رسما اعلام داشت کسی حق ندارد جنگ را آغاز کند. ایشان سه روز پس از ورود به بصره، با ارسال پیام های مکرر از شورشیان خواست تا به «جماعت»و«طاعت» بازگردند، اما آنان پاسخ مثبتی ندادند. آن حضرت صعصة بن صوحان را با نامه ای به سوی بصره فرستاد.

او با طلحه و زبیر سخن گفت، اما وقتی با عایشه هم کلام شد، احساس کرد که او بیش از دو نفر دیگر، قصد برپایی شر دارد. سپس امام، عبد الله بن عباس را به بصره فرستاد. او به طلحه گفت: مگر تو بیعت نکردی؟ طلحه گفت: شمشیر بالای سرم بود. ابن عباس گفت: من خود ناظر بودم که به اختیار  بیعت کردی. اما طلحه از خون عثمان سخن گفت.

ابن عباس گفت: مگر نبود که عثمان ده روز از چاه خانه خود آب می خورد و تو اجازه ندادی از آب شیرین استفاده کند؟ آنگاه علی (علیه السلام) سراغ تو آمد و از تو خواست تا اجازه دهی از آب بهره برد.پس از آن، ابن عباس با عایشه و طلحه نیز سخن گفت. عایشه چنان به پیروزی خود اطمینان داشت که کوچک ترین انعطافی از خود نشان نداد.

ابن عباس با استدلال های محکم خود کوشید آنان را از خطری که در انتظارشان است پرهیز دهد، اما آنها نپذیرفتند. ابن عباس می گوید: من هنوز از آنها دور نشده بودم که تیر های آنان همچون باران به سوی ما آمد.

نام دیگر جنگ جمل

دلیل نامگذاری این جنگ به جمل این است که عایشه در طول جنگ جمل بر شتری نر سوار بود و جنگ را مشاهده می کرد و به همین دلیل این جنگ را جنگ جمل به معنای شتر نر نامیده اند.

جنگ جمل کجا اتفاق افتاد؟

غزوه جمل در منطقه ای به نام خریبه بود؛ خریبه جایی بود که پیش از بنای بصره نیز وجود داشت، اما بعد ها یکی از محلات بصره شد.

فیلم جنگ جمل

آغاز جنگ جمل

صبح روز دهم جمادی الاولی لشکر امام آماده شد. آن روز تا ظهر ، امام در برابر سپاه شورشی ایستاد و آنان را نصیحت کرد.به احتمال، زبیر پس از سخن امام، قصد بازگشت کرد، اما به اصرار فرزندش به صحنه جنگ جمل برگشت. امام درباره او فرمود: «زبیر از طلحه به من نزدیک تر بود. او همیشه از ما اهل بیت بود، تا آنکه پسرش عبدالله بزرگ شد و بین ما و او جدایی افکند.»

امام علی (علیه السلام) در آغاز جنگ قرآنی به دست یکی از افراد قبیله عبدالقیس داد تا به میان میدان رفته، شورشیان را به قرآن فراخواند و آنان را از تفرقه و تشتت پرهیز دهد. اما شورشیان او را با تیر به شهادت رساندند.

بدین ترتیب نبرد از سوی پیمان شکنان آغاز شد و بیشترین درگیری ها نیز در پیرامون شتر عایشه بود؛ به گونه ای که شمار زیادی در آنجا کشته شدند.شتر عایشه که کشته شد، نبرد رو به خاموشی گذاشت. جنگ جمل پنج تا شش ساعت به درازا انجامید.

سرانجام طلحه و زبیر در جنگ جمل

زمانی که سپاه شورشیان روی به شکست گذارد، مروان بن حکم که کسی جز طلحه را قاتل عثمان نمی دانست، طلحه را با تیری به قتل رساند. منابع در اینکه زبیر از صحنه درگیری فرار کرده ، یا اینکه نادمانه، میدان را ترک گفته، اختلاف نظر دارند.

عاقبت عایشه پس از جنگ جمل

پس از پایان جنگ، با دستور امام عایشه را که در هودج همچون مرده ای بی حرکت مانده بود، در آورده و همراه برادرش محمد ابن ابی بکر به بصره فرستادند. پس از چند روز، امام او را همراه شماری زن و مرد بصری به مدینه فرستاد.نوشته اند که بعد ها عایشه بارها از اقدام خود اظهار ندامت کرد و از همین رو حاضر نشد جنازه اش در کنار پیامبر(صلی الله علیه و آله) دفن شود.

پس از پایان جنگ، امام دستور داد تا کسی را تعقیب نکنند و هرکس تسلیم شد، او را نکشند و مجروحی را نیز از بین نبرند. امام حتی کسانی چون مروان و فرزندان عثمان را آزاد کرد. جنگ جمل که غنایمی نداشت، برای عرب هایی که در هر نبرد غنایم بسیاری می بردند، حل ناشده ماند؛

به ویژه آنکه به لحاظ مذهبی نیز نمی دانستند که آیا مخالفان کافرند یا مسلمان ، و اینکه بر چه اساسی با آنان نبرد کرده اند و چرا اکنون نمی توانند غنایم جنگی با خود ببرند.امام پس از تمام شدن غائله جمل ، به مسجد جامع در آمد و به سرزنش مردم پیمان شکن بصره پرداخت؛چرا که اینان نخستین مردمی بودند که در برابر امام خود ایستادند.

بیشتر بدانید