پرسش بنیادین درباره قیام کربلا این است که اساسا حكمت شهادت امام حسین (علیه السلام) چه بوده است؟ اگر قیام کربلا پیروزی سیاسی را در پی داشت، جای این پرسش نبود، اما امام حسین (علیه السلام) در برابر سپاه اموی شکست خورد و به شهادت رسید. ممکن است گفته شود که خداوند در خلق این حادثه برای ولی خود، هدف خاصی داشته است.
به بیانی دیگر، خداوند امام حسین و یارانش را به این مصایب گرفتار کرد تا در بهشت به جایگاه والاتری رسند و برای دیگران شفاعت کنند. تعبیر «ان شاء الله ان یراک قتيلا» در برخی از نقل ها می تواند بیانگر این باشد که امام و یارانش طبق یک برنامه الهی به شهادت رسیدند، بر این بنیاد، کربلا نه یک حادثه سیاسی، بلکه رخدادی معنوی و شخصی بوده است، گرچه برخی بر این باورند که این مسئله اگر درست هم باشد، با اهداف سیاسی در تنافی نیست.
پرسش دیگر اینکه چرا خداوند نقشه شهادت ولی خود را طراحی نمود؟ برخی برآن اند که آن حضرت در قیام کربلا به شهادت رسید تا دیگران با سوگواری برای او بتوانند در آخرت متنعم کردند. مرحوم علامه مجلسی با آنکه به نوعی از ماجرای کربلا برداشت سیاسی کرده و بحث هایی چون رسوایی امویان را یاد آور شده
برداشت مرحوم علامه مجلسی از قیام کربلا
باید دانست که این ملت های دنیا موجب مزید عزت ایشان است و دوست خدا به اینها ذلیل نمی گردد … . حق تعالی نام آن بزرگواران را بلند گردانیده و علوم و کمالات ایشان عالم را فرا گرفته و دوست و دشمن برایشان در نماز و غیر نماز صلوات می فرستند و به شفاعت ایشان در درگاه خدا حاجت می طلبند و هر روز چندین هزار کس به برکت زیارت ایشان مغفور می گردند و چندین هزار کس به برکت لعنت بر دشمنان ایشان مستحق بهشت می گردند و چندین هزار کس به متابعت آثار ایشان و اقتدای به سنت ایشان به مکارم اخلاق و محاسن آداب محلی می گردند …
و ألاف و الوف از مبتلای به بلاهای جسمانی و روحانی، از دار الشفای بیوت رفيعه و علوم منیعه ایشان صحت می یابند. باید دانست که در جریان بسط نگرش صوفیانه در قرن های ششم تا دهم، این نگرش بر تحلیل قیام کربلا نیز تاثیر نهاد؛ آن گونه که به شکل جدی نگاه فقهی – سیاسی درباره عاشورا وجود نداشت و عمدتا این رویداد با نگاهی صوفیانه و صرفا قدسی تحلیل می شد.
